Η Σαμιώτικη γαστρονομία συνδυάζει με ευρηματικότητα τοπικές παραδόσεις με φρέσκα προϊόντα και επιρροές από Δύση και Ανατολή. Η τοπική κουζίνα περιλαμβάνει κυρίως πιάτα λαχανικών, θαλασσινά αλλά και κρεατικά, σε πολλές ενδιαφέρουσες παραλλαγές. Μερικές χαρακτηριστικές συνταγές:
- Τηγανίτες, ζυμωμένες με μεράκι, πασπαλισμένες με κατσικίσιο τυρί ή μέλι.
- Αρνάκι τυλιχτό σε μελιτζάνες, σιγομαγειρεμένο στο φούρνο, με σάλτσα ντομάτας και κόκκινο κρασί.
- Φρέσκα αμπελόφυλλα τυλιχτά με ρύζι και άνηθο – τα γνωστά ”ντολμαδάκια” (ή ”γιαπράκια” για τους ντόπιους), συνοδεία γιαουρτιού.
- Ρεβυθοκεφτέδες με φρέσκια ντομάτα ή κολοκυθοκεφτέδες με δυόσμο και τυρί.
- Τα ξακουστά σαμιώτικα μπουρεκάκια με χειροποίητο φύλλο, γεμιστά με γλυκιά κολοκύθα ”λύρα”, φέτα και άρωμα κανέλας.
- Θαλασσινά στα κάρβουνα συνοδευόμενα με άγρια χόρτα του βουνού και λαδολέμονο.
- Χταπόδι κρασάτο με γλυκό σαμιώτικο κρασί και κρεμμυδάκια.
- Ντόπιο κατσίκι, γεμιστό με ρύζι και αρωματικά, ψημένο σε ξυλόφουρνο.
Ξεχωριστή θέση στη ντόπια ζαχαροπλαστική κατέχουν τα παραδοσιακά γλυκά του κουταλιού. Το πιο διάσημο τοπικό γλυκό, το περίφημο σταρόζουμο, ένα μοναδικό γλυκό, με βασικά συστατικά το σιτάρι, το ταχίνι αλλά και κανέλα, σουσάμι και ρόδι. Τα ξεροτήγανα (γνωστά ως ”δίπλες” ή ”κατιμέρια”) πασπαλισμένα με τριμμένα καρύδια και ντόπιο μέλι. Η μουσταλευριά, κρέμα από μούστο μοσχάτου σταφυλιού με κανέλα και σουσάμι.
Το μοσχάτο κρασί, ονομασίας προέλευσης Σάμου, παράγεται από το σταφύλι «Μικρόρωγο Μοσχάτο Σάμου» το οποίο καλλιεργείται σε αναβαθμίδες ως και υψόμετρο 900 μέτρων. Ξεχωρίζει για το πλούσιο άρωμα και τη γεμάτη, φρουτώδη γεύση του. Το σαμιώτικο κρασί ήταν ξακουστό από την αρχαιότητα και αναφέρεται στη μυθολογία πως η άμπελος αποτελούσε δώρο του θεού Διόνυσου στη Σάμο. Από τον 15ο αιώνα καταγράφεται από περιηγητές ως η κύρια μεταποιητική δραστηριότητα του νησιού. Από τα τέλη του 19ου αιώνα τροφοδοτούνται με σαμιώτικο κρασί οι διεθνείς αγορές, ενώ η Καθολική Εκκλησία το προμηθεύεται για τη Θεία Ευχαριστία. Τα ξηρά και γλυκά κρασιά της Ένωσης Οινοποιητικών Συνεταιρισμών Σάμου έχουν τιμηθεί με δεκάδες χρυσά βραβεία και εκατοντάδες διακρίσεις. Ενδεικτικά, αναφέρουμε τα δύο “διαμαντένια” βραβεία (Nova Diamond) με τα οποία τιμήθηκαν κρασιά του ΕΟΣ Σάμου το 2019 όπως και το “μεγάλο χρυσό” στο διαγωνισμό οίνου Selections Mondiales des Vins καθώς και τα δύο χρυσά βραβεία Vinalies d’ Or το 2020. Το “λευκό μοσχάτο” καλύπτει περίπου το 98% των αμπελώνων της Σάμου. Τα υπόλοιπα μοιράζονται ποικιλίες όπως ριτινό, φωκιανό και αυγουστιάτης.
Οι ντόπιοι ελαιώνες παράγουν ελαιόλαδο εξαιρετικής ποιότητας που ξεχωρίζει για τη μεστή γεύση του, την καθαρότητα, την υφή του.
Μέλι, με ξεχωριστές γεύσεις, υφή και πλούσια αρώματα, λόγω των ποικίλων αρωματικών φυτών και δέντρων. Ακόμη παράγεται γύρη, πρόπολη και βασιλικός πολτός.
Το ούζο αποτελεί ένα από τα πιο γνωστά και παραδοσιακά προϊόντα απόσταξης της Σάμου. Ξεχωρίζει για την ιδιαίτερη γεύση και το άρωμα γλυκάνισου. Η σούμα είναι ένα ακόμη παραδοσιακό απόσταγμα, που μοιάζει με ρακή. Παρασκευάζεται από στέμφυλα σε παραδοσιακά οικογενειακά αποστα-κτήρια ορεινών χωριών.
Η ορχιδέα καλλιεργείται από το 1980 σε διάφορες ποικιλίες, με εξαγωγές σε όλον τον κόσμο.
Άλλα τοπικά προϊόντα είναι τα υφαντά στον αργαλειό, το πράσινο σαπούνι, τα σύκα, οι σταφίδες, τα γαλακτοκομικά (τυρί και γιαούρτι), ο τραχανάς, γλυκά του κουταλιού και μαρμελάδες, κηπευτικά και εσπεριδοειδή, ψάρια και θαλασσινά.
